The following 3 links are definately worth a read:
http://timor-online.blogspot.com/2008/12/carta-aberta-ramos-horta.html
http://timor-online.blogspot.com/2008/12/is-there-rule-of-law-in-timor-leste-eng.html
http://timor-online.blogspot.com/2008/12/death-threats-after-e-timor-graft-claim.html
....
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
5 comments:
Merry Chrismas and a happy new year to you and the delightful Mrs FOS. If you ever need Tetun speaking biologists to help with cetacean research then keep us in mind!! I'd give my lefty if you hadn't taken it already. Miss ya mate
TZ
Istória badak (balu) ida kona-ba Vicente Ximenes “Mabocy”
Maubocy moris iha Laleia. Aman ema Laleia, inan ema Ainaro, mista china. Bainhira nia inan mate, nia aman ba tugas fali iha Baguia no hola fali feto husi ne’ebá. Maubocy sei primu fali ho Sebastião Dias Ximenes husi Provedoria. Husi ninia madrasta, nia família mós ho Taur Matan Ruak sira.
Bainhira nia aman muda mai Dili, Maubocy mós mai hotu Dili hodi eskola. Maibé iha férias nia la fila ba Laleia. Nia bá mak Baguia. Ne’e duni ema husi Laleia la koñese nia. Ema hanoin kala nia ema Filipina. Maubocy boot de’it iha Dili.
Iha Baguia mós ema la fiar nia, inklui ninia família rasik.
Maubocy nia involvimentu iha 1974/5 limitadu tebetebes. Enkuantu joven ho estudante sira forma UNETIM, Maubocy la involve. Iha sasin balu dehan katak nia hakarak mak pozisaun iha UNETIM, se hanesan membru de’it nia lakohi. Ne’e duni nia la envolve tanba ninia arrogánsia rasik. Nia haree ba UNETIM hanesan grupu ida ne’ebé iha kapasidade inferiór liu kompara ho nia. Maia Réis, deputada FRETILIN bele fó tan sasin ba ida ne’e.
Kuandu Maubocy sei iha ai-laran, nia konsideradu hanesan ema ida matenek. Hanesan mane klosan sira seluk, Maubocy mós kaer duni kilat maibé nia nunka sai komandante. Nia mós hakarak de’it mak di’ak ba ninia an rasik. Ida ne’e halo ema barak mak deskonfia nia.
Kuandu nia rende husi ai-laran, ninia relasaun ho Xanana sai ladi’ak. Relasaun ne’e sai aat tanba Maubocy ajuda fali bapa sira hodi tenta habosok FRETILIN/FALINTIL atu rende. Nia ajuda bapa sira iha kampaña fahe pamfletu, sosializasaun ho seluk-seluk tan. Nia mós ajuda bapa sira halo propaganda hasoru rezisténsia aleinde servisu mau-huu hodi kesar pro-independentista sira ba bapa.
Kuandu nia rende no fila mai Dili, tanba nia hatene ko’alia língua oioin, bapa sira uza nia hanesan intérprete i ikus-mai ho tentasaun osan ho pozisaun, nia mós ajuda bapa sira hodi halo kampaña hasoru rezisténsia.
Iha bapa nia tempu Maubocy hola filafali eis membru CCF Diogo Moníz nia señora, Dona Isa. Diogo Moníz mate iha ai-laran. Maubocy nia objetivu loloos atu hola Dona Isa maka atu apodera Diogo Moniz nia terrenu. Maubocy nia ligasaun di’ak ho bapa sira sai mós hanesan presaun ida hodi uza obriga Dona Isa atu entrega Diogo Moniz nia rai ba Maubocy.
Iha bapa nia tempu Maubocy kaer empreza ida naran PT Maun Alin iha Fatuhada ho ajuda husi bapa balu. Empreza ne’e nia halo ho kapitál husi Diogo Moníz nia asset no mós bantuan maka’as husi tentara indonézia sira. Maibé Maubocy nia relasaun ho bapa sira la kleur sa aat tiha tanba dívida no na’ok osan.
Iha 1992 Maubocy halai ba Austrália. Tansá maka Maubocy halai ba Austrália? Nia halai tanba kazu feto no mós kazu na’ok osan husi bapa sira.
Kuandu nia kaer empreza PT Maun Alin, nia mós pratika fraude maka’as hodi na’ok bapa sira nia osan. Nia mós deve osan barak ba bapa sira. Ikus mai kuandu nia la konsege selu, bapa sira komesa tuir nia atu sisi fali sira nia osan. Bapa sira ne’e balu servisu hanesan intelijen.
Bainhira nia hola Dona Isa, nia mós hola subar feto seluk, señór ida naran Hélio Amaral nia feen, Dona Fernanda. Hélio Amaral ne’e José Luis Guterres “Lugu” nia primu rasik. Dona Isa kesar Maubocy nia hahalok ne’e ba autoridade i nia tama duni iha kadeia tanba kazu ne’e. Ne’e duni nia tama ba kadeia tanba feto la’ós tanba polítika. Kuandu nia fila fali husi Austrália iha 1998, nia la fila fali ona ba ninia feen boot, Dona Isa.
Maubocy halai ba Austrália mós la’ós tanba polítika maibé tanba situasaun ekonómika no krime. Nia la’ós refujiadu polítiku maibé ekonómiku. Durante bapa nia tempu, nia nunka halo atividade klandestina atu apoia rezisténsia. Invés, nia servisu fali ho bapa sira kontra rezisténsia. Vítima barak maka monu ba Maubocy nia liman inklui grupu ida ne’ebé lakon iha 1979 husi Comarca.
Iha Austrália, Vicente Maubocy la konsege moris ho hakmatek. Família husi ema sira ne’ebé maka nia kesar ba bapa sira no mós ema sira ne’ebé nia na’ok baku nia. Iha Darwin, grupu Timor oan ida ataka Maubocy hodi baku nia to’o ulun-fatuk naklees. Ne’e duni nia halai fali ba Brisbane tanba komunidade Timor oan iha Brisbane uitoan de’it.
Iha 1998 hafoin Konferénsia Extra-ordinária FRETILIN nian iha Sydney, Vicente Maubocy mai vizita Melbourne. Dala ida tan, joven Timor oan lubuk ida baku nia iha ne’ebá, iha fatin ida naran Carlton (Melbourne). Abel Guterres, agora servisu hanesan Consul Geral iha Sydney maka ba sori nia. Iha kalan ne’e, grupu joven lubuk ida, inklui mós joven balu ne’ebé halai hamutuk ho matebian Alfredo Reinado iha ró iha 1995, baku Vicente Maubocy to’o monu ba rai iha dalan-klaran. Vicente nia liman-fuan sira sama ba rai to’o raan sai. Ninia matan-fukun naklees. Joven sira ne’e baku nia tanba sira akuza nia dehan bufu ka mau-huu i estraga ema nia oan-feto.
Iha Konferénsia Extra-ordinária FRETILIN nian iha Sydney, Maubocy mós nomeia ninia an atu sai membru Comité Central. Maibé laiha ema ida mak hili nia.
Iha Congresso FRETILIN nian ba dala uluk iha Dili iha 2001, Maubocy sai delegadu hodi reprezenta distritu Baucau. Maibé ema barak hakfodak tanba sira nunka koñese no nunka hatene Maubocy hela iha Baucau. Delegada Bui Mesak halo protestu iha Congresso laran hodi denunsia Maubocy katak nia nunka haree Mabocy iha ninia vida.
Durante governu FRETILIN nian Maubocy mós kandidata nia an atu sai Ministro do Turismo tanba nia hasai kursu ida kona ba turizmu iha Brisbane, Austrália. Laiha ema ida mak konsidera nia. Koinsidentemente, iha fali governu de facto AMP nian mós Vicente Maubocy ema la foti nafatin atu sai ministro do turismo. Envés de Maubocy, Gil Alves (eis-dirijente BRTT) mak kaer fali pasta ne’e.
Projetu mina nian iha Viqueque ne’ebé Vicente Maubocy involve, agora sai bankrút. Maubocy ho ninia maluk balu foti osan $200.000 husi BNU atu loke fábrika halo mina-nuu. Tempu ne’e Inácio Pires (Administrador do Distrito de Covalima) maka tezoureiru ba projetu ne’e. Ema seluk ne’ebé involve mós iha projetu ne’e maka Victor da Costa ho Reis Kadalak. Sira na’in tolu ne’e mós membru Fretilin Mudansa hotu maske Reis Kadalak ikus mai tama fali ba UNDERTIM.
Bainhira Maubocy foti osan ne’e, nia mak apodera tiha osan ne’e hotu kedas. Inacio Pires nia afasta tiha. Osan balu nia gasta ba sasán ba ninia an rasik (hanesan sosa karreta ne’ebé nia sa’e), restu nia uza halo atividade Mudansa nian. Agora nia osan laiha. Osan ne’ebé nia foti husi Banku nia seidauk selu. Tanba ninia hahalok iha projetu mina-nuu ne’e, grupu Mudansa mós komesa nakfera daudauk.
Fretilin Mudansa mosu husi grupu ida naran “Renovador”. Ema na’in 21 maka halo parte iha grupu ne’e, hanesan Ovídeo (eis-ministru infrastrutura), Egídio de Jesus, Maubocy, Reis Kadalak, Victor da Costa, Jorge Teme, Aderito Soares, ho seluk-seluk tan. Grupu ne’e forma atu halo mudansa iha estatutu Fretilin nian. Ohin loron ema vokál liu iha grupu Mudansa maka Vicente Maubocy mesak. Sira seluk sai frustradu hotu ho grupu ne’e tanba Maubocy nia hahalok ka tanba objetivu mak la hanesan. Balu buka hakarak halo duni mudansa ba di’ak, seluk hakarak buka kadeira. Ezemplu di’ak liu mak Aderito de Jesus Soares ne’ebé sees an kedan husi Mudansa hafoin nia kompriende loloos kona-ba Maubocy nia ho sira balu nia objetivu.
Iha enkontru ida iha Maubocy nia uma iha tinan kotuk, durante debate ba orsamentu rektifikativu, mosu tan sinál ida iha grupu Mudansa, hanesan konsekuénsia husi hadau malu podér. Kestaun ne’ebé sira foti mak kona ba korrupsaun iha Ministério da Agricultura e Pescas laran. Tuir buat ne’ebé ko’alia iha reuniaun ne’e, sira levanta kestaun dehan ministru agrikultura fahe de’it tratór ba PD nia ema. Ema Mudansa nian la hetan buat ida. Ida ne’e sira bolu korrupsaun tan de’it sira nia maluk la hetan tratór. Sira nia apoiante sira iha baze protesta maka’as.
Durante enkontru ne’e sira mós halo avaliasaun ida ba sira nia grupu. Sira haree katak sira halo ona pasu ida ho sala-boot. Sira sai husi Fretilin maibé laiha ema seluk mak hakarak simu sira. Maubocy admite ho frustasaun maka’as dehan ema la fiar ona sira nia grupu Mudansa. Agora sira depende de’it ba Xanana. Sira hakarak forma partidu foun mós sira la konsege tanba sira konsege hetan asinatura sufisiente.
Tuir fonte ida naran AG, ne’ebé ligadu ho partidu CNRT, ho remodelasaun ba governu AMP iha tinan ida ne’e Maubocy mós kandidata an nafatin atu hetan pasta ida iha gabinete. Maibé ninia xanse atu hetan pasta ne’e mínimu liu tanba Xanana rasik la gosta nia.
Tuir AG, kandidatura Mario V. Carrascalão nian ba II Vice PM hetan mós opozisaun forte husi grupu Mudansa, liuliu husi Maubocy ho Jorge Teme.
Membru Mudansa ida ne’ebé mantein nafatin iha FRETILIN naran CN dehan katak maioria Grupu Mudansa nia objetivu bainhira forma foufoun mak atu hetan duni kadeira. Tan ne’e membru orijinál barak mak agora sees an hotu hanesan Domingos Pinto (eis vise sekretário OPJLATIL). Lamberto Viana mós hadook an hotu i mantein nafatin iha FRETILIN. Seluk mak Manuel Pinto, ne’ebé agora sai Administrador do Distrito iha Baucau, i Aderito de Jesus Soares agora hasai PhD iha Canberra, Austrália.
Ikus ne’e Maubocy nia relasaun ho Xanana kontinua la di’ak. Emprezáriu ida naran RC konta katak iha enkontru ida entre Xanana ho emprezáriu sira, Xanana husu ba Maubocy: “Entaun Maubocy Bosimau, ó hatudu to’ok ó nia teoria kona ba turizmu mai. Se laiha, sai!” Xanana hatete aat Maubocy iha sira nia klaran hodi dehan katak nein empresa ki’ik-oan ida mós nia bele kaer sá tan ministériu ida?
Iha 17 de Maiu 2006, durante Congresso FRETILIN nian, iha reuniaun ida iha Maubocy nia uma. Iha reuniaun ne’e Maubocy afirma katak husi delegadu 80 resin husi Baucau, 3 de’it maka sei vota ba lista Mari Alkatiri ho Lu Olo. Sira seluk, delegadu 78 sei vota hotu ba Egidio de Jesus ho José Luis Guterres “Lugu”. Maibé Maubocy bosok mak barak. De faktu Egidio ho Lugu la konsege hetan delegadu sufisiente atu nomeia sira na’in rua hanesan kandidatu.
Foin daudauk mós Maubocy dehan katak tanba nia maka iha 2001 kuaze Baucau tomak vota ba FRETILIN. Militante ida husi Baucau dehan katak ne’e bosok maka barak tanba populasaun iha Baucau só koñese Maubocy hanesan mau-huu durante bapa nia tempu. Evidentemente, iha 2006 Baucau kontinua vota ba FRETILIN maske Maubocy halo kampaña maka’as kontra FRETILIN. Ne’e hatudu katak Maubocy laiha influénsia iha Baucau, nein uitoan.
Militante FRETILIN husi Baucau ne’e kontinua katak de faktu númeru votante iha Baucau tun kompara ho eleisaun iha 2001 maibé ida ne’e la’ós tanba Maubocy maibé tanba Xanana. Tuir loloos sei iha ema barak liu iha Baucau mak hakarak vota ba CNRT/Xanana maibé tanba kampaña CNRT nian involve fali Maubocy ho “ema balu ne’ebé uluk servisu hamutuk ho bapa” mak ema sira ne’e mós dada an fali. Tan ne’e Maubocy nia suporte ba Xanana iha eleisaun 2001 fó liu prejuizu ba partidu CNRT duké benefisiu.
Ikus ne’e laiha ema ida mak fiar Maubocy. Iha fulan hirak kotuk grupu Mudansa sira ba hasoru Xavier do Amaral atu husu se sira bele tama iha partidu ASDT. Maibé ASDT ho Avó Xavier lakohi simu sira. Avó Xavier rejeita totalmente tanba sira aprezenta sira nia an hanesan grupu frustradu tanba la hetan kadeira iha governu FRETILIN no mós governu AMP.
Maubocy nia uma laran mós dezorganizadu. Uluk nia kritika Rogerio Lobato dehan halo poligamia maibé nia aat liu dala sanulu, eis membru grupu Mudansa ida naran MS hatete.
Agora nia husik hela ninia feen hodi hola fali labarik oan ida ho menór idade. Labarik ne’e foin mak atu halo tinan 17 no sei iha SMA hela. Nia foti labarik ne’e husi Atambua i agora nia moris ho labarik ne’e hanesan feen ho la’en. Labarik feto ne’e agora isin-rua.
MS dehan Maubocy hakarak akuza ema seluk maibé nia laiha baze morál nein uitoan. Maske nia agora moris hela ho feto oan ne’e, nia mós halo fali feto seluk isin-rua iha Matadouro. Feto oan ne’e Mau Hoka (bandar SDSB Manu Meta Raihun) nia família rasik.
Hanesan mós membru fundadór ida ba grupu Mudansa, MS dehan katak grupu ne’e naksobu tanba Maubocy nia hahalok. Agora sira iha limbu, la hatene atu bá loos iha ne’ebé maske sira hakarak nafatin reforma substansiál iha FRETILIN laran.
poor lonely blog, the owner doesn't love it anymore...
Just for curiosity...but, do you still live in ET? I jut found out today about your blog but I'm quite curiouse about life in ET. So I was thinking I could come here often for some update. Will I find some news?
Greetings from Portugal. JB
Life in E.T can't be that boring? can it
Rumpig
Post a Comment